Kalendarium życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego
- 1869
W Krakowie, 15 stycznia 1869 urodził się Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański, syn Marii
z Rogowskich i Franciszka Wyspiańskiego.
- 1873
Rodzina Wyspiańskich zamieszkała nieopodal Wawelu, przy ul. Kanoniczej 25, w domu Długosza, w którym Franciszek miał pracownię rzeźbiarską.
- 1875
Stanisław Wyspiański rozpoczął naukę w Szkole Ćwiczeń mieszczącej się w Pałacu Larischa przy ul. Franciszkańskiej.
- 1876
18 sierpnia 1876 zmarła Maria Wyspiańska, matka Stanisława.
- 1879
Stanisław kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny tzw. Collegium Nowodworskiego, sygnałem pierwszych oznaki zainteresowań malarskich jest najwcześniejszy szkicownik.
- 1880
Ciotka, siostra matki artysty, Joanna Stankiewiczowa, z mężem przejęli opiekę nad osieroconym gimnazjalistą, który zamieszkał z nimi przy ul. Kopernika, później przy ul. Zacisze. Zaprzyjaźniony z wujostwem Jan Matejko udzielał mu wówczas pierwszych wskazówek artystycznych.
- 1884
Z uwagi na swe uzdolnienia został przyjęty do Oddziału Rysunków w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie jako słuchacz nadzwyczajny.
- 1887
Po zdaniu matury miejscem jego pierwszych samodzielnych doznań i oczarowań artystycznych była podróż krajoznawcza po Galicji wschodniej. Zwiedzając zabytki Lwowa, Drohobycza, Rohatyna, Stanisławowa, Bohorodczan, Halicza szkicował je i notował wrażenia.
Od października rozpoczął regularne studia w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych
w Oddziale Rysunku i równocześnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytety Jagiellońskiego jako słuchacz historii sztuki, historii klasycznej. Uczestniczył wówczas aktywnie w życiu naukowym uczelni.
- 1889
Otrzymał stypendium Prezydenta miasta Krakowa oraz Wydziału Krajowego na studia zagraniczne. Pod kierunkiem prof. Władysława Łuszczkiewicza odbył wycieczkę artystyczną na Podkarpacie, skąd prócz rysunków zwiedzanych zabytków przywiózł z Krużlowej figurę późnogotyckiej Madonny i ofiarował do Muzeum Narodowego. Na życzenie Jana Matejki rozpoczął pracę w bazylice Mariackiej jako pomocnik techniczny i realizator wzorów mistrza do polichromii ściennej.
- 1890
Od marca do września odbył podróż artystyczną po Europie śladem sztuki średniowiecznej udokumentowanej w szkicownikach i relacjonowanej w listach do przyjaciół.
- 1891
W maju rozpoczął studia w Paryżu w Akademii Colarossiego. Przygotowywał projekt dekoracji praskiego Rudolfinum, interesował się teatrem, pisał dramat „Daniel”.
- 1892
Nadal w Paryżu (do września). Wraz z Józefem Mehofferem opracowywał projekt okna mariackiego do kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie. Podobnie jak Mehoffer przygotował konkursowy projekt kurtyny dla krakowskiego Teatru Miejskiego. Napisał dramat „Wanda” i rozpoczął pisanie „Legendy I”
Jego pobyt we Lwowie, w październiku, wiązał się z przygotowaniami do konkursu na okno witrażowe do Katedry. Nadal malował olejno. Prowadził bogatą korespondencję.
Stanisław Wyspiański. Między historią i mistyką
Świadom skali swych kreacyjnych możliwości, Wyspiański mówił o sobie: „Mam ten dar bowiem, patrzę się inaczej”.
- 1893
Od lutego do października po raz drugi przebywał w Paryżu. Malował olejno konkursowy projekt witraża „Śluby Jana Kazimierza” i „Polonia”. Interesował się teatrem operowym. Powstały wówczas scena dramatyczna „Królowa Korony Polskiej” i pierwsza wersja „Warszawian
- 1894
Od marca trzeci raz pracował w Paryżu. Malował olejno pejzaże miasta, lecz coraz bardziej skłaniał się ku technice pastelu, w której wykonywał portrety, akty, studia wnętrz. Rozpoczął pracę nad dramatem „Meleager”.
We wrześniu wrócił do Krakowa. Pożegnał technikę olejną trzema pejzażami jesiennego Krakowa, powstały widoki: „Z Zacisza na Teatr Miejski i Barbakan” oraz „Planty z widokiem na Wawel”.
- 1895
Otrzymał pierwsze poważne zamówienie polichromii do prezbiterium kościoła konwentu ojców Franciszkanów w Krakowie. Zajmował się projektem renowacji średniowiecznych witraży ocalałych po pożarze zakonnego kościoła ojców Dominikanów w Krakowie.
Wraz z owdowiałą ciotką Stankiewiczową zamieszkał w kamienicy Grabowskich przy ul. Poselskiej, w mieszkaniu z widokiem na kopułę kościoła św. św. Piotra i Pawła.
Urodziła się pierworodna córka artysty, Helena – Helenka (zm. 1971).
- 1896
Projektował i realizował polichromię ścienną w kościele oo. Franciszkanów.
Rozpoczął pracę dokumentacyjną przy polichromii wnętrz w kościele św. Krzyża
w Krakowie. Wykonał ilustracje do I pieśni „Iliady” Homera. Robił dokumentację wnętrz wawelskich.
- 1897
Kontynuował prace w kościele św. Krzyża wykonując przerysy dawnej polichromii kościoła w skali 1:1. Otrzymał kolejne zamówienie tym razem na witraże do ośmiu okien kościoła oo. Franciszkanów. Zaprojektował: „Bóg Ojciec – Stań się”, „Cztery żywioły”, „Błogosławioną Salomeę” oraz „Stygmatyzację św. Franciszka”, za który otrzymał nagrodę na wystawie sztuki religijnej w Krakowie. Został współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, z którym wystawiał swoje prace. Rozpoczął pisanie dramatu „Protesilas
i Laodamia”, skończył „Meleagra” i „Legendę I”. Zaczął współpracę z dwutygodnikiem „Życie”.
- 1898/1899
W lutym uczestniczył w wystawie konkursowej warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych . Był to jego jedyny pobyt w Warszawie. We współpracy ze Stanisławem Przybyszewskim został kierownikiem artystycznym dwutygodnika „Życie”. Nakładem autora ukazały się dramaty: „Meleager”, „Lelewel”, „Protesilas i Laodamia”, „Klątwa”.
W Teatrze Miejskim inscenizował „Apoteozę ku czci Adama Mickiewicza”. Uczestniczył
w życiu artystycznej bohemy Krakowa, malując pastelowe portrety ludzi z tego środowiska.
Dyrektor Tadeusz Pawlikowski wystawił w Teatrze Miejskim „Warszawiankę” w reżyserii Ludwika Solskiego. Projekt plakatu do poematu M. Maeterlincka „Wnętrze”.
Wynajął pracownię nieopodal kościoła Mariackiego. Malował widoki miasta.
Urodziło się drugie dziecko artysty, Mieczysław – Mietek (zm. 1921).
Stanisław Wyspiański: teatr wnętrz
Wyspiański – wszechstronny artysta i młodopolski dramaturg – próbował wprowadzić idealistyczne podejście do sztuki również w projektowaniu wnętrz.
- 1900
Rozpoczął pracę nad projektami witraży wawelskich. Wydał rapsody: „Kazimierz Wielki”
i „Bolesław Śmiały”. Ożenił się z matką swoich dzieci, Teodorą Teofilą Pytko, 18 września 1900.
- 1901
Zamieszkał wraz z rodziną przy ul. Krowoderskiej 157, gdzie urządził swą „szafirową pracownię”. Napisał dramat „Wesele” (prapremiera w Krakowie 16 marca), „Noc listopadową”, „Legendę II”. Dokonał inscenizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza (premiera w Krakowie 31 października). Urodziło się ostatnie dziecko artysty, Stanisław – Staś (zm. 1967).
- 1902
Praca nad dramatami: „Wyzwolenie”, „Bolesław Śmiały”. Rozpoczął pracę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych jako docent na Wydziale Sztuki Dekoracyjnej i Religijnej.
W sierpniu, jedyny raz, był na wycieczce w Tatrach. Uczestniczył, wraz z grupą „Sztuka”,
w 15. wystawie „Secesji” wiedeńskiej. Powstał pierwszy „Widok na Kopiec” – fluoroforta.
- 1903
Prapremiera „Wyzwolenia” 28 lutego 1903. Udział, wraz z grupą „Sztuka”, projektów witraży wawelskich w IV wystawie warszawskiej „Zachęty”, potem w Wilnie (w kwietniu).
Praca nad dramatami „Achilleis” i „Akropolis”. W kwietniu w Krakowie, prapremiera dramatu „Protesilas i Laodamia” z Heleną Modrzejewską w roli głównej.
W maju prapremiera dramatu „Bolesław Śmiały” oraz pierwsze i jedyne jego wydanie.
W czerwcu-lipcu wyjazd do Rymanowa Zdroju dla podreperowania zdrowia.
W Rymanowie powstały wiersze: „Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić” i „Niech nikt nad grobem mi nie płacze”. We Lwowie wyszło dwujęzyczne wydanie „Iliady” Homera
z ilustracjami Wyspiańskiego. Wyprawa do Wenecji we wrześniu. Pogorszenie się stanu zdrowia artysty.
Inscenizacje dramatów Stanisława Wyspiańskiego w powojennym teatrze polskim
Wyspiański wywarł ogromne piętno na polską scenę. Jego wizja teatru ogromnego stała się punktem odniesienia dla Schillerowskiej koncepcji teatru monumentalnego.
- 1904
Wznowienie prac przy witrażu „Bóg Ojciec” dla Franciszkanów. W marcu – jedyne autorskie wydanie „Akropolis”. W maju artysta rozpoczął pisanie „Raptularzy”. Wydanie „Legendy”. 9 czerwca Konik Zwierzyniecki – Lajkonik harcował (po dzień dzisiejszy) w stroju zaprojektowanym przez Stanisława Wyspiańskiego. Obrazy artysty z wystawą „Sztuki” na Wystawie Powszechnej w Düsseldorfie. W lipcu artysta wyjechał na kurację do Bad Hall
w Austrii, wracając zwiedził Wiedeń. Praca nad „Skałką”. Projekty urządzenia „Świetlicy Bolesławowskiej” na wystawę jubileuszową TPSP (Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych) w Krakowie w siedzibie Towarzystwa – Pałacu Sztuki. Projekty urządzenia wnętrz Domu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Powstała dokumentacja kostiumów do dramatu „Bolesław Śmiały” – lalki bolesławowskie. Poczęto osadzać witraż „Stań się” w kościele Franciszkanów. Projekty wnętrz mieszkania Żeleńskich. W listopadzie powstał projekt witraża „Apollo” dla Domu Lekarskiego. Rozpoczęcie prac nad koncepcją odnowy zabudowy wzgórza wawelskiego – Wawel-Akropolis. W grudniu powstały pierwsze z kilkunastu widoków Kopca Kościuszki. Praca nad „Studium o 'Hamlecie”.
- 1905
Udział prac artysty w wystawie drukarskiej urządzonej staraniem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana. Wystawa indywidualna artysty w pałacu Sztuki w Krakowie.
Wydanie „Studium o 'Hamlecie”. Praca nad „Powrotem Odysa”. Od stycznia do lutego praca nad cyklem widoków Kopca, zwanym też „Kroniką kilku dni”. Ubieganie się o dyrekcję teatru krakowskiego. Spotkania z Józefem Piłsudskim, Żeromskim, Reymontem. Dalsze prace przy koncepcji Wawel-Akropolis z architektem Ekielskim. Od marca do kwietnia uczestniczył wraz z grupą „Sztuka” w 23. wystawie „Secesji” w Wiedniu. Korespondował
z krytykiem literackim Stanisławem Lackiem. Wysłał swe obrazy na wystawy do Monachium i do Drezna. Realizacja witraża z Apollem do Domu Lekarskiego. Został radnym miejskim.
Pogorszenie się stanu zdrowia artysty i wyjazd na kolejną kurację do Bad Hall.
Praca nad „Skałką”. Przekład „Cyda” Corneilla. Powstały wiersze: „Pociecho moja ty książeczko” i „O kocham Kraków”.
- 1906
Pogorszył się stan zdrowia artysty. Dokonał tłumaczenia piątego aktu „Zairy” Woltera.
Otrzymał nagrodę im. Probusa Barczewskiego z Akademii Umiejętności w wysokości 2 250 koron za cykl pejzażowy z Kopcem Kościuszki. Druk w piśmie „Chimera” Hymnu „Veni Creator” napisanego w 1905. We wrześniu artysta przeniósł się z rodziną do nowo kupionego domu wraz z gospodarstwem rolnym we wsi Węgrzce pod Krakowem. Druk „Skałki”.
Józef Kotarbiński ogłosił studium o Wyspiańskim tłumaczone dla Revue Slave przez E. L. Wagnera.
- 1907
W Wielkopolsce represje władz pruskich wobec dramaturgii Wyspiańskiego.
Druk „Powrotu Odysa”. Prace artysty na wystawie TPSP w Krakowie. Powstał rękopis scen dramatu „Zygmunt August”, „Zgon Barbary Radziwiłłówny”. Artysta nieustannie pracował mimo stale pogarszającego się stanu zdrowia. Druk „Sędziów”. Dramaty artysty grane we wszystkich zaborach, w Wilnie, Sosnowcu – „Wesele”, w Warszawie – „Bolesław Śmiały”.
Ostatnie wizyty w Węgrzcach: Mehoffer, Reymont, Staff. Rękami ciotki Stankiewiczowej artysta dokonał ostatniej selekcji swych prac. Przewieziony do lecznicy w Krakowie przy ul. Siemiradzkiego. Zmarł 28 listopada 1907 roku. 2 grudnia odbył się uroczysty pogrzeb na koszt miasta, artysta został pochowany w krypcie zasłużonych w kościele na Skałce.
Autor: Marta Romanowska.
Fragment większego opracowania: „Stanisław Wyspiański 1869-1907”, 2001.
https://culture.pl/pl/tworca/stanislaw-wyspianski